Właśnie przyznano Nagrodę im. Tadeusza Kotarbińskiego – jedyne w Polsce wyróżnienie dla autorów i autorek naukowych książek z dziedziny humanistyki. W tegorocznej edycji nominowane były: „Traumaland. Polacy w cieniu przeszłości" Michała Bilewicza, „Doświadczenie czasu w przestrzeni archiwum" Danuty Ulickiej, „Ziemie. Historie odzyskiwania i utraty" Karoliny Ćwiek-Rogalskiej, „Peter Sloterdijk – ćwiczenia z prowokacji. Rzecz o niedogmatycznej teorii mediów" Przemysława Wiatra oraz „Rozbieżne emancypacje. Przewodnik po prozie 1976-2020" Przemysława Czaplińskiego.

I to właśnie na tę ostatnią książkę - wielką, 850-stronicową historycznoliteracką syntezę – wskazało jury. Do poznania wszystkich nominowanych zachęcił, odbierając nagrodę, prof. Czapliński, bo cała piątka razem „pokazuje wielość perspektyw potrzebnych do opisu współczesności – od traum i pamięci po archiwa i technosferę”.

Przy okazji polecam tekst laureata z niedawnego numeru „Książek”: o najważniejszym zjawisku w polskiej kulturze ostatnich dekad, które prof. Czaplinski nazywa „zwrotem ludowym” – w jego ujęciu łączy on sobie wiele emancypacji, a do tego „namieszał w naukach społecznych, zmienił spojrzenie na strukturę polskiego społeczeństwa i na historię, pomógł przełamać wstydy klasowe, ujawnił przestrzenie zamknięte nowego ustroju”.

Od piątku na ekranach kin można obejrzeć „Norymbergę” o powojennym procesie nazistów. To była bezprecedensowa w historii rozprawa i zasługuje na należną jej uwagę. Mnie jednak zawsze interesowało nie tyle to, jak ukarano zbrodniarzy, ile to, jak wyglądały motywacje ludzi, którzy współtworzyli machinę Zagłady.

Portrety dwudziestu jeden osób w mniejszym lub większym stopniu odpowiedzialnych za zbrodniczą politykę III Rzeszy nakreślił w książce „Ludzie Hitlera" prof. Richard J. Evans, historyk z Cambridge (ukazała się nakładem WL w przekładzie Macieja Antosiewicza).

Czytając tekst Bartosza Wielińskiego o książce Evansa, złapałam się na myśli, że poza Evą Braun i Leni Riefenstahl nie umiem wymienić nazwiska ani jednej kobiety związanej z funkcjonowaniem reżimu. Jedną z postaci, którą Evans opisuje, jest Getrud Klink z Badenii, 28-letnia gospodyni domowa i matki czworga dzieci, która po śmierci męża stanęła na czele Narodowosocjalistycznej Wspólnoty Kobiet, jedynej organizacji kobiecej działającej w Rzeszy i liczącej ponad 2 miliony członkiń. Evans w pewnym sensie pozwala spojrzeć w twarze tych, bez których Zagłada nie mogłaby być realizowana, i zadać sobie pytanie, dlaczego w ogóle dali się uwieść zbrodniczej ideologii, w którym momencie przekroczyli punkt, zza którego nie było już odwrotu? I – w ponownie brunatniejącym świecie – wyciągnąć wnioski z tych życiorysów.

Na koniec, zupełnie zmieniając tonację, tym z państwa, którzy być może wraz z rolą rodzica odkryli w sobie talent do tworzenia opowieści, polecam rozmowę z Krzysztofem Trojanem i Markiem Gołębiowskim, czyli z autorem i z ilustratorem książki „Co zrobić z tym smokiem?”, która wygrała w tegorocznej edycji konkursu Piórko. Kluczem do sukcesu okazało się doświadczenie bycia tatą oraz wytrwałość (Krzysztof Trojan, jak przyznaje, swoje opowiadania wysyłał na konkurs co roku). Może ta rozmowa zainspiruje do działania tych, którzy dotąd nie mieli odwagi pokazać swojej twórczości szerszemu gronu odbiorców.

Dziś do druku idzie grudniowy numer „Książek” (w sprzedaży od 16 grudnia). Jak co roku o tej porze znajdziecie w nim m.in. literackie podsumowania roku – czyli nasz subiektywny wybór najlepszych książek wydanych w 2025. Może się przydać przy wymyślaniu świątecznych prezentów!